اهمیت روایی

روایی آزمون مشخص می کند که آیا این آزمون همان ویژگی‌ای را که برای آن ساخته شده اندازه می گیرد یا نه؟

ممکن است شخصی به یک سؤال پاسخ صحیح دهد، نه به خاطر اینکه ویژگی مورد نظر ما را (مثلاً هوش تصویری) داراست! بلکه به خاطر اینکه از حافظه کلامی بالایی برخوردار است یا اینکه توانسته با خوش شانسی جواب صحیح بدهد.

برعکس این قضیه هم صادق است. ممکن است به سؤال جواب غلطی بدهد نه به خاطر اینکه ویژگی مورد نظر ما را دارا نیست، بلکه به خاطر اینکه سؤال خوب طرح نشده یا عوامل دیگری به جز ویژگی مدنظر ما، برای پاسخ گویی به سؤال لازم بوده است.

مثال

مثلاً یک آزمون قرار است توانایی یادگیری حرکات جسمی یک دانش آموز را اندازه بگیرد، ولی او نمی تواند در این آزمون امتیاز بالایی بگیرد، نه به خاطر اینکه هوش جسمی او پایین است، بلکه به این دلیل که یادگیری حرکات نیازمند سردرآوردن از روش اجرا و پیچش ها و جهت حرکات است و او در این زمینه ضعف دارد.

دقّت کنید که برای مثال یادگیری خود روش حرکت “سرویس” در والیبال، نیازمند هوش جسمی نیست، ولی اینکه پس از یادگیری روش آن، بتوانیم در عمل آن را اجرا کنیم هوش جسمی می طلبد.

یا گاهی یک سؤال به درستی پاسخ داده می شود، نه به خاطر اینکه دانش آموز هوش (توانایی پردازش اطلاعات) بالایی داشته است، بلکه به خاطر اینکه پاسخ گویی به این سؤال نیازمند دانش یا اطّلاعاتی بوده است که این دانش آموز بنا بر تحصیلات یا مطالعات شخصی خود از آن بهره مند بوده است.

در مثال های فوق موانعی برای سنجش ویژگی اصلی مورد سنجش ما وجود دارد که باید با ریزبینی تشخیص داده شده و سپس با تدابیر لازم برطرف شود. می توان گفت که:

روایی (اعتبار)، مهم ترین ویژگی هر آزمون است.

چطور یک آزمون معتبر بسازیم؟

برای ساخت یک آزمون روا یا معتبر، در درجه اول نیاز به فهم دقیق نظریه ای است که آزمون بر مبنای آن ساخته شده. خیلی از اوقات یک نظریه درست فهم نمی شود و در نتیجه هرچقدر هم در به کارگیری تکنیک ها و روش های طراحی آزمون خلاقیت یا دقّت به خرج داده شود، باز هم راه به جایی نخواهیم برد، چرا که این آزمون از اساس هدف مورد نظر ما را دنبال نمی کند!

در درجه دوم لازم است به شکل و ظاهر آزمون اعم از ادبیات و متن سؤال، گزینه ها، تصاویر و اشکال مورد استفاده، پیش نیازهای دانشی، ویژگی های جسمی لازم، شرایط برگزاری آزمون و … دقّت شود. اینها همه نیازمند وقت گذاری، دقّت ورزی، ریزبینی، تکرار، بررسی نتایج قبلی و … است.

انواع روایی

روایی، خود به چند دسته تقسیم می شود: محتوایی، ملاکی، سازه و عاملی. از این چنددسته، روایی محتوایی مبنایی ترین شرط روا بودن آزمون است. روایی محتوایی یعنی اینکه آزمون با نظریه ای که بر مبنای آن کار می کنیم، مطابقت داشته باشد و همان اهدافی را دنبال کند که نظریه تعیین کرده است.

برای ارزیابی روایی محتوایی، ابتدا پرسش ها یا فعالیت ها را طراحی می کنیم، سپس آنها را در اختیار مجموعه ای از کارشناسان قرار داده و نظرات ایشان را دریافت می کنیم.

طبیعی است هرچقدر این کارشناسان افرادی با دانش بالاتر و با دقّـت های علمی بیشتر باشند، اعتبار آزمون بهتر ارزیابی می شود.

یک سؤال: مهم ترین افرادی که می توانند در مورد اعتبار یک نظریه اظهار نظر کنند چه کسانی اند؟

پاسخ روشن است: خود صاحب نظریه! و یا افرادی که او تأیید می کند.

تأییدات دریافت شده

هوارد گاردنر، صاحب نظریه هوش های چندگانه، هم اکنون در قید حیات است و می توان از خود او و افراد مورد تأیید ایشان، در مورد اعتبار آزمون هایی که بر مبنای هوش های چندگانه ساخته می شود کسب نظر کرد.

گروه آموزشی روشنای فردا در ارتباطات مجازی خود با گاردنر، لیست فعالیت های سنجشی مورد استفاده در این پایگاه را به منظر دید او رسانده است و نظر کلی ایشان را راجع به اعتبار فعالیت ها دریافت کرده است. ایشان بیان داشته اند که:

این فعالیت ها کاملاً منطقی به نظر می رسند.

تذکر: اظهارنظر دقیق، نیازمند کسب اطّلاع از جزئیات آزمون است که در ارتباط مجازی با ایشان ممکن نبوده است، ولی اظهارنظر در مورد روایی محتوایی معمولاً به همین شکل، و به صورت کلی انجام می شود.

دکتر برانتون شیرر (Dr.Branton Shearer) از همکاران گاردنر و از فعّالین قدیمی حوزه هوش های چندگانه و صاحب آزمون معروف MIDAS است. در عکس پایین، او را در مراسم 35 سالگی MI (نظریه هوش های چندگانه) به همراه گاردنر، تام هاور(مدیر مدرسه هوش های چندگانه) و آرمسترانگ(نویسنده کتاب معروف هوش های چندگانه در کلاس درس) مشاهده می کنید.

از راست به چپ: گاردنر – شیرر – تام هاور- آرمسترانگ

گاردنر روش پرسشنامه را برای سنجش هوش روشی ضعیف می داند و از آن نهی می کند، اما با این حال معتبرترین پرسشنامه هوش های چندگانه موجود را، پرسشنامه شیرر معرفی می کند.

گروه روشنای فردا، در ارتباطات مجازی خود با دکتر شیرر نظر ایشان را در مورد فعالیت های سنجشی مورد استفاده در این پایگاه جویا شده است.

نکته: شاید بتوان نظر ایشان را در رابطه با چنین موضوعی مهم تر از نظر خود گاردنر دانست. چرا که ایشان در زمینه آزمون سازی و ساخت پرسشنامه هوش های چندگانه سابقه کاری طولانی دارند، در حالی که گاردنر بیشتر به نظریه پردازی و تحقیق اشتغال داشته تا کار روی مسائل کاربردی.

دکتر شیرر در مورد آزمون های مورد استفاده ما چنین بیان داشته است:

باید بگویم که شما در فعالیت های خود هوش های چندگانه را به درستی/به دقّت نمایش داده اید.

همچنین دکتر توماس آرمسترانگ-نفر آخر در عکس بالاتر- نویسنده کتاب هوش های چندگانه -مهم ترین مرجع ترجمه شده در ایران با موضوع زمینه هوش های چندگانه- در مورد آزمون مورد استفاده در این پایگاه اظهار داشته است:

You’ve succeeded in mapping most of them.

شما در به تصویر کشاندن اکثر آنها موفّق بوده اید.